چکیده

امروزه کیفیت زندگی به عنوان عالی ترین مرتبه اهداف اجتماعی - اقتصادی کشورها و به عنوان کلید طلایی مشارکت شهروندان، جهت برنامه ریزی صحیح و کارآمد برای بهبود و افزایش رفاه شهروندان، در دو بعد عینی و ذهنی مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد. پژوهش حاضر می کوشد از نظر هدف با رویکرد کاربردی با روش توصیفی از نوع پیمایشی به ارزیابی کیفیت زندگی و تأثیر آن بر مشارکت شهروندان به بررسی این موضوع در شهر نی ریز بپردازد. جامعه آماری کلیه سرپرستان خانوار شهر "نیریز" در استان فارس می باشد که با بهره گیری از فرمول کوکران تعداد ۳۲۱ نفر به عنوان نمونه انتخاب و به صورت تصادفی بین سیزده محله در شهر توزیع شده است. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات متخصصان و پایایی آن با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ (کیفیت ۸۰). و مشارکت ۸۴/.) تعیین شده است، جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری در نرم افرازهای SPSS و AMOS استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که در میان شاخص های موردسنجش، شاخص رضایتمندی زندگی خانوادگی با میانگین (75/3) و سلامت با میانگین (16/3) بالاترین میزان رضایتمندی و شاخص اقتصادی با میانگین (56/2) پایین ترین میزان رضایتمندی از کیفیت زندگی را به خود اختصاص داده است. همچنین در زمینه مشارکت هم بیشترین مشارکت شهروندان مربوط به شاخص سیاسی با میانگین (۲۰۶) و کمترین میزان مشارکت مربوط به شاخص ذهنی- معنوی با میانگین ( ۲ / ۳۴) است. نتایج آزمون حاصل از واریانس چند متغیره نیز نشان می دهد که بین ابعاد کیفیت زندگی عینی و ذهنی شهروندان تفاوت معناداری وجود دارد. نتایج آزمون واریانس حاکی از آن است که وضعیت کیفیت با (سطح معناداری ۰۰۴) و مشارکت با (سطح معناداری ۰۰۰/) در سطح محلات از تفاوت معناداری برخوردار است، تحلیل همبستگی نیز نشان داد که افزایش کیفیت زندگی می تواند به افزایش مشارکت شهروندان در امور شهری منجر شود و بین این دو رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج رگرسیون مبین این مطلب است که شاخص زندگی خانوادگی با (بتای 20/0) و شاخص اقتصادی با (بتای 13/0)بیشترین تأثیر را بر مشارکت دارند و در مجموع ابعاد کیفیت زندگی ۰۷ ٪ از واریانس مشارکت را پیش بینی می کنند.

۱ - ۱- تعریف مسئله

امروزه نزدیک به نیمی از مردم جهان، ساکن شهرها می­باشند و انتظار افزایش آن در دهه های آینده نیز وجود دارد. در حالت کلی این موضوع را می توان ناشی از تلاش مردم برای نیازهای خود و وجود امکانات مناسب زندگی شهری در شهرها دانست (رویلا و سریناک ۲۰۰۴). اگرچه شهر و شهرنشینی خود یکی از مهم ترین شاخص های رفاه و توسعه ی اجتماعی و اقتصادی محسوب می­شود، رشد شتابان آن می تواند، سران­ی برخورداری از بسیاری امکانات اجتماعی و اقتصادی را کاهش دهد و از این طریق پیامدهای آن به صورت کاهش سطح کیفیت زندگی در عرصه های مختلف شهری نمایان شود (علی اکبری و امینی، ۱۳۹۰: ۱۲۲)

در این زمینه قابل ذکر است که نگرانی­های مربوط به کیفیت زندگی شهری در شهرها، منجر به افزایش علاقه در یافته ها و بررسی­هایی برای اندازه گیری کیفیت زندگی در مکان های خاص شده است. به طوری که هر ساله سازمان ملل متحد گزارشی بانام گزارش انسانی منتشر می کند و در آن شهرهای مختلف جهان را از نظر سطح کیفیت مورد مقایسه قرار میدهد (هاشم پور و همکاران، ۱۳۹۴: ۳۳). اهمیت این موضوع به اندازه ای است که می توان آن را جانشینی برای رفاه مادی و به عنوان اصلی ترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل نمود (اسمیت، ۲۰۰۲: ۳۲).

کیفیت زندگی مقوله ای است میان رشته ای، پیچیده، چندبعدی نسبی و متأثر از زمان و مکان و ارزش های فردی و اجتماعی است که از یک سو ابعاد عینی و بیرونی و از سوی دیگر ابعاد ذهنی و درونی دارد (رضوانی و منصوریان، ۴۶۱۳۸۶) این موضوع نشان دهنده ویژگی های کلی اجتماعی، اقتصادی و محیطی مناطق است و می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای نظارت بر برنامه ریزی توسعه اجتماع به کار رود (موسوی و باقری کشکولی ۹۵: ۱۳۹۱). این موضوع علاوه بر مسائل اقتصادی، نگرانی های اجتماعی و محیط زیست را نیز مدنظر قرار می دهد (باسخا و همکاران، ۱۳۸۹ ۹۶). از این رو می توان گفت که کیفیت زندگی شهری با توسعه پایدار شهری، همگرایی بسیار زیادی داشته و حتی می توان به جای هم به کار برد (لطفی، ۱۲۸۸: ۷۰ -۷۱)

معمولا چهار مفهوم پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری محیطی و پایداری کالبدی ارکان | اساسی کیفیت زندگی را در برمی گیرد (موسوی و باقری کشلولی ۹۷-۱۳۹۱) در همین ارتباط شاخص هاینه گانه ای شامل ۱) رفاه اجتماعی ۲) بهداشت ۳) امنیت ۴) زندگی خانوادگی ۵) زندگی اجتماعی ۶ آب وهوا و جغرافيا 7) امنیت شغلی ۸) آزادی سیاسی ۹ برابری های جنسیتی است به عنوان نمایانگر کیفیت زندگی محسوب می شوند (باسخا و همکاران ۱۳۸۹: ۹۹-۱۰۰). در سال های اخیر برخی از شاخص های کیفی و انسان تر توسعه نظیر خوشبختی، آزادی، رضایت از زندگی و احساس امنیت مورد تأکید قرار گرفته اند، در تعامل نزدیک با این شاخص ها، از متغیرهای دیگری مانند سبک زندگی، سلامتی و بهداشت، سطح تحصیلات، قدرت خرید و طول عمر به عنوان عوامل مؤثر بر این شاخصها یاد می شود که همگی در زیر مجموعه شاخص های کلان کیفیت زندگی قابل طرح هستند (عنبری، ۱۳۸۹: ۱۵۰). در مجموع شناخت واقعی کیفیت زندگی با ترکیبی از شاخص ها امکان پذیر است (علی اکبری، ۱۲۸: ۱۳۸۹ ) لازم به ذکر است که امروزه در برنامه ریزی شهری، مشارکت عنصر حیاتی در برنامه ریزی است، زیرا مشارکت دادن افراد می تواند سبب کاهش مخالفتها، تنش ها و موانع اجرای تصمیم های متخده و پذیرش همگانی تصمیم ها می شود (عليزاده ۱۹۷-۱۳۹۲). از این رو نقش عمده ای در حل بسیاری از مشکلات و مسائل شهری را بر عهده دارد و از آنجا که کیفیت زندگی کلید اصلی مشارکت شهروندان در جهت توسعه امور شهری به کمک مدیریت شهری، به شمار می رود، شناخت واقع بینانه از وضع موجود، با طراحی الگوهای مشارکت برای ایجاد زمینه های جلب مشارکت شهروندان، می تواند به عنوان راهی در دستیابی به نظام جامع سنجش کیفیت زندگی باشد (اسماعیل زاده و همکاران، ۲۲۹: ۱۳۹۴ ). از طرفی دیگر قادر است فرایند کیفیت تصمیم ها را بالا برد و موجب کارایی ساختارهای غیر متمرکز شود و دولت را تشویق کند تا توان بیشتری به سازمان دهی ساختارهای غیر متمرکز بپردازد. از آنجایی که مشارکت یک تلاش گروهی و متقابل است، روحیه مسئولیت پذیری، اعتماد به نفس، تعاون، رفتار خلاق و مبتکرانه را ایجاد و تقویت می کند. بنابراین ضرورت شناخت از مقوله مشارکت بدان جهت دارای اهمیت است که اولا یکی از مبانی اساسی و اصولی دمکراسی در دنیای امروز می باشد و ثانیا برای مدیران شهری زمینه ساز فرهنگ مشارکت برای رسیدن به آرمان های جامعه دموکراتیک بر اساس ادبیات امروز است (وظیفه دوست، ۱۹۵: ۱۳۸۸ ). کشور ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، تدویت رشد شهرنشینی به مراتب بالاتر از میانگین آسيا است به گونه ای که طبق آمار سال ۱۳۹۰، جمعیت شهرنشین کشور به ۷۱/۴ ٪ جمعیت و تعداد نقاط شهری به ۱۳۳۱ نقطه شهری افزایش یافته است (پوراحمد و زارعی، ۱۳۹۴: ۲). این روند افزایش باعث به وجود آمدن مشکلات فراوان اجتماعی- اقتصادی و زیست محیطی شده که پایداری و کیفیت زندگی ساکنان شهرها را به مخاطره انداخته است، از سوی دیگر فقدان سیستم سنجش و پایش کیفیت در سطوح ملی و محلی در ایران در مقایسه ب مطالعات بین المللی سطح پایینی نشان می دهند، این در حالی است که در اسناد مختلف برنامه ای و قانونی کشور توجه ویژه ای به این مقاله شده است.

برای ارسال نظر باید عضو سایت باشید