ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺘﻨﯽ ﭼﻨﺪﻻﯾﻪ و ﺳﺮﺷﺎر از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ـ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ.ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ، ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻼش ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻒ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻟﻔﺎ ارﺗﺒﺎط آ نﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻮم ﻧﻮﺑﻨﯿﺎد ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ از آن استفاده می کند، ﻋﻠﻢﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ. ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻒ ﺳﺎز و ﮐﺎر اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻨﻈﻮر دﻫﻨﺪه ﯾﮏ ﻣﺘﻦ، ﺑﻪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ آن ﻣﯽ ﭘﺮدازد. شناخت معنا و مفهوم واژه های قرآنی اهمیت و ارزش زیادی دارند در قرآن سه واژه به معنایی نزدیک بهم آمده است. که رویت، نظر و بصر است. این پژوهش با هدف بررسی ارتباط سه واژه رؤیت، نظر بصر از نظر علم معناشناسی نسبت به یکدیگر و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته شد و به چنین نتایجی دست یافته شد: در قرآن کریم، بصر و مشتقات آن به معنای علم حاصل از طریق دیدن با چشم سر یا قلب، و همچنین یکی از ابزارهای کسب معرفت در راه هدایت انسان معرفی شده است. واژه نظر نیز در قرآن کریم برای متعددی به کار رفته است همانند نگاه کردن، دقت و امعان نظر داشتن، دقت در تاریخ بشریت، نگاه به خداوند و.... البته درباره نگاه به خداوند روایت های بسیاری وجود دارد که منظور از نگاه به قرآن، نگاه با چشم دل است. چشم و نگاه نقش بسیار مهمی در هدایت بشر دارد و می تواند موجب عبرت، هدایت، خداشناسی و یقین و کسب کمالات معنوی و پاداش الهی شود. انبیاء الهی برای اثبات نبوت خویش از جانب خداوند معجزه ای را به مردم نشان می دادند و مردم با دیدن آن معجرات ایمان می آوردند. به طور کلی از نظر علم معناشناسی بین سه واژه رویت، نظر بصر ارتباط وجود دارد.

«ﻗﺮآن» ﻣﺘﻨﯽ ﺳﺮﺷﺎر از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽوﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ، ﮐﻪ در زﻣﺎﻧﯽ مشخص و در ﺑﺴﺘﺮفرهنگیﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد راﯾﺞ ﺣﻮزه ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻔﺴﯿﺮي، ﻧﻮع ﺑﯿﺎﻧﺶ، زﻣﺎن ﻣﻨﺪ و ﻣﮑـﺎن ﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ، در ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ﻧﺰول ﺧﻮد، ﻣﺤﺪود ﻧﺸﺪه و زﯾﺮ ﭼﺘﺮ ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﯾـﺎ ﻗﻮﻣﯿﺘﯽ ﻧﺮﻓﺘﻪ، اﻣﺎ آ نﻫﺎ را ﻧﯿﺰ در ﺑﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻟﺤﺎظ ﮐﺮده اﺳﺖ.

از دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﺘﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺑـﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﯾﮏ ﺟﺎ و در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﮑﻤﺘﯽ اﻟﻬﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺰوﻟﺶ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ، در ﻃﯽ مدت 23 سال، آرام آرام شکل گرفته است و هربار در هر بخش به موضاعات متنوعی پرداخته است، بنابراین برای کشف معنای خاصی از قرآن کریم باید نگاهی کل نگر داشت و هر زاویه معنا را در گوشه ای از ساحت های قرآن جست و جو نمود.

ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺮآﻧﯽ، اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪه روش ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت، در طریق تفهیم ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻗﺮآن و از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻬﻢ واژﮔﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ. پژوهش و تحققی برای فهم معنای مورد استفاده از یک واژه در میان اعراب به دلیل رسیدن به معنای دقیق آن واژه در قرآن، استفاده از روش های تفسیر قرآن با قرآن و روایت و توجه به فضای و شان نزول آیات و نیز توجه به دیدگاه های کلامی، فلسفی، فقهی و عرفانی به این کتاب، نمونه هایی از تلاش های فکری محققان در ارتباط با این کتاب عزیز است.

ریشه شناسی واژه، بررسی همنشینی و جانشینی های آن و توجه به سیاق، مترادفات و متضادهای یک واژه بخشی از این تلاش ها است، که در این پژوهش تلاش شده است تا سه واژه بصر، رویت و نظر از منظر ریشه شناسی مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد؛ لذا در این فصل محقق ضمن تشریح بیان مساله، اهداف و اهمیت و ضرورت تحقیق را بیان می کند و با طرح سوالات و فرضیات در فصل های آتی پژوهش تلاش میکند تا فرضیات ارائه شده را مورد بررسی وپژوهش قرار دهد.

2-1-بیان مساله

ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺘﻨﯽ ﭼﻨﺪﻻﯾﻪ و ﺳﺮﺷﺎر از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ـ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﺳﻄﻮح اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب ﻧﯿﺰ ﻻﯾﻪ اﻟﻔﺎظ اﺳﺖ .ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ، ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻼش ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻒ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻟﻔﺎ ارﺗﺒﺎط آ نﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻮم ﻧﻮﺑﻨﯿﺎد ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ از آن استفاده می کند، ﻋﻠﻢﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ. ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻒ ﺳﺎز و ﮐﺎر اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻨﻈﻮر دﻫﻨﺪه ﯾﮏ ﻣﺘﻦ، ﺑﻪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ آن ﻣﯽ ﭘﺮدازد و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ، ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ.

دانش بررسی و مطالعه معانی در زبانهای انسانی معناشناسی می باشد. در نهایت می توان گفت، بررسی ارتباط میان واژه و معنا را معناشناسی می نامند. یکی از ابزار ها و روش های مهم فهم متون دانش معناشناسی می باشد که به بررسی و مطالعه ی معنا می پردازد. از زمان پیدایش آن به عنوان علمی معناشناسانه، حداکثر از نیم قرن نمی گذرد. ایزوتسوه زبان شناس ژاپنی که مطالعات زیادی حول محور معناشناسی قرآن انجام داده است، آن را تحقیق و مطالعه تکمیلی در مورد واژگان کلیدی زبان تعریف نموده است^[1] زبان شناسان بر این باورند که فعالیتهای زبانی و کلامی، تنها از کلمات تشکیل نشده و دانش معناشناسی به تحلیل واژه ها محدود نمی شود، بلکه به تحلیل و روابط میان واژگان و معانی آنها تأکید دارد^[2] روابط هم نشینی و جانشینی که در دانش معناشناسی نیز مورد توجه است، از نشانه های زبانی است که به ترکیب واژگان در کلام مرتبط می شوند. محور هم نشینی یا مجاورت، در واقع همان محور افقی کلام می باشد که اجزای آن در کنار هم قرار می گیرند و عبارت به صورت خطی یا افقی مورد تحلیل قرار می گیرد و به دامنه معانی اضافه می کند؛ اما در محور جانشینی (مشابهت)، جمله به صورت عمودی در نظر گرفته می شود، به نحوی که اگر یک واژه در عبارت قرار گیرد واژگان مرتبط با آن نمی توانند در کنار آن واقع گرردند و سبب چند معنایی می گردد.^[3]

موضوع معرفت دینی و چگونگی معناپژوهی متون دینی از جدیترین محورها در عرصه پژوهش های دینی در عصر حاضر است و استفاده از روش های سنتی در فهم قرآن کریم اگر چه پسندیده است اما با توجه به شبهات و مسائل جدیدی که در حوزه قرآن پژوهی مطرح گردیده است کافی نیست. یکی از روش های به کارگرفته شده برای پرکردن این خلا در دوران حاضر، معناشناسی است که از روش های نوین تحقیق و پژوهش در قرآن کریم است.

این پژوهش با رویکردی معناشناختی به آیات قرآن کریم به بررسی نمونه هایی از الفاظ این کتاب شریف بر اساس چهارچوب های معناشناختی پرداخته و سعی در ارائه الگویی معناشناختی برای مطالعات قرآنی دارد زیرا با این روش عناصر و ابعاد گوناگونی که تشکیل دهنده معنای متن هستند لحاظ می گردد و معناشناس قادر به ارائه لایه ای جدید از معانی الفاظ آیات شریفه خواهدبود.

کتاب دینی و هدایت قرآن، می باشد، و برای دست یابی به رشد شخصیت و خودشناسی بهترین راه را نشان می دهد؛ زیرا انسان تنها موجودی می باشد که از دو بعد مادی و غیر مادی شکل گرفته است. بنابراین شناخت معنا و مفهوم واژه های قرآنی اهمیت و ارزش زیادی دارند در قرآن سه واژه به معنایی نزدیک بهم آمده است. که رویت، نظر و بصر است.

انسان دارای چشم، گوش و دیگر ابزارهای شناختی است. یکی از ابزارهای بسیار مهم و اساسی شناخت، چشم است؛ چرا که به انسان کمک می کند تا پیرامون را ببیند و بشناسد. از آنجایی که این ابزار شناختی از ویژگی مطابقت میان ذهن و خارج برخوردار است. از مهم ترین ابزارها و ابتدایی ترین آنها در شناخت حقایق و واقعیت های جهان به شمار می رود. در قرآن کریم نگاه کردن و دیدن جزء حواسی ذکر شده که وسیله ای برای اندیشیدن درک کردن به شمار می رود. در روز قیامت به همراه بقیه اعضاء و جوارح انسانی مورد بازخواست قرار می گیرد.^[4]

نظر در قرآن به معانی مختلفی همچون نظر کرد - نگريست - نگاه کردن ونگريستن (در عبارت "يَنظُرُونَ إِلَيْکَ نَظَرَ ﭐلْمَغْشِيِّ عَلَيْهِ مِنَ ﭐلْمَوْتِ^[5]) آمده است.

بَصر: به معنای "چشم" آمده،^[6] یعنی عضوی که ناظر است؛ مانند: «کَلَمْحِ الْبَصَرِ»^[7] (همانند چشم برهم زدن)، و نیز بر نیروی بینایی که در چشم وجود دارد و همچنین بر نیروی ادراک کننده‌ی دل، "بصر" گفته می‌شود.^[8]

خداوند متعال در آفرینش انسان او را به وسایلی مجهز کرد که به وسیله آنها با جهان جارج ارتباط برقرار کرده و حوادث و وقایع اطراف را دک کند، از جمله این ابزارها چشم و قلب است، واژه بصر و مشتقات آن در قرآن کریم بار بوده است. واژه رأی نیز14بار در قرآن کریم تکرار شده است و واژه نظر و مشتقاتش نیز 56بار در قرآن تکرار داشته است، آیات قرآن از این سه واژه نه تنهابرای دریافت درک و بصیرت مادی تایید داشته اند بلکه از این واژگالن برای درک و فهم معنوی نیز تاکید فراوانی داشته اند از این رو پژوهش بر روی این واژگان امری ضروری است.

باتوجه به معنایی نزدیک این سه واژه در قرآن در این پژوهش به بررسی و مقایسه این سه واژه از منظر معنایی می پردازیم.

[1]-ایزوتسو، توشیهیکو 2007 ، الله و الانسان فی القرآن، ترجمه: هلال محمدالجهاد، ط: 1 ،بیروت: المنظمه العربیه.، ص4.

[2]-اختیار، منصور، 1385، معناشناسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.ص38

[3]-احمدی، بابک، ، 1391، از نشانه های تصویری تا متن، چاپ 10، تهران: نشر مرکز.ص33

[4]-علمایی نسیبه ، لطفی مهدی. 1394. حوزه مفهومی رویت در قرآن کریم. مطالعات قرآنی شماره22، ص86.

[5]-قرآن کرمی، سوره محمد، آیه20

[6]-فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد؛ 1410ق‌کتاب العین‌، قم‌، هجرت‌، ، چاپ دوم، ج7، ص117.

[7]-قرآن کریم، سوره نحل، آیه77

[8]-راغب اصفهانى، 1412ق حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، ‌بیروت، ‌دارالعلم الدارالشامیة، ، ص127.

برای ارسال نظر باید عضو سایت باشید