هدف پژوهش حاضر تحلیل و بررسی وضعیت بحران رخداد زلزله و ارائه روش های مدیریت اسکان موقت در شهر ورامین است. مدیریت بحران علمی کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران ها و تجزیه و تحلیل آن ها، در جستجوی یافتن ابزاری است که به وسیله آن بتوان از بروز بحران ها پیشگیری و یا در صورت بروز، در راستای کاهش اثرات آن؛ به امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع اقدام نمود. همه ساله در نقاط مختلف کره زمین، افراد زیادی بر اثر وقوع سوانح طبیعی نظیر زلزله و سیل جان و کاشانه خود را از دست می دهند. تامین مکان های مناسب برای استقرار مراکز امداد رسانی پس از وقوع زلزله و اسکان آوارگان یکی از موارد مهم در برنامه ریزی مدیریت بحران است. اقامت موقت تمام یا بخشی از شهروندان در خارج از محیط س*****ت دائمی شان به دلیل بروز بحران، یکی از موارد مهم در برنامه ریزی و مدیریت بحران است که تحت عنوان اسکان موقت از آن یاد می شود. انتخاب محل مناسب جهت اسکان با توجه به دسترسی ها، مدیریت زمان و هزینه برای خدمات رسانی مطلوب و بهینه، از ضروریات مدیریت بحران در این مناطق است. با تدابیری مانند حصار کشی دور چادرها، بر پایی چادر های فامیلی در کنار هم، مشخص کردن حد و مرز هر چادر و نظایر آن ها می توان از حدود مشکلات کاست.

جهانیان هر از گاهی با گون های از بلایای طبیعی در مقیاس های متفاوت مواجه می شوند که علاوه بر مرگ و میر انسان ها و ویرانی خانه ها، آواره شدن تعداد زیادی از افراد بشر را به همراه دارد. هر سال به بطور متوسط 3 میلیون نفر پس از بروز حوادث طبیعی بی خانمان می شوند که حدود 80 درصد به افرادی است که در اثر وقوع زلزله خانه های شان ویران شده(خداداده و ضیایی،1387). پدیده زمین لرزه یک واقعه طبیعی است که از نظر متخصصان به هیچ عنوان به خودی خود خطر ساز نمی باشد، بلکه این دست ساز های بشری هستد که به هنگام وقوعی زلزله به دلیل سستبودن و عدم انطباق آن ها یا دستور العمل های ساخت و ساز، باعث ایجاد خسارت های مالی و جانی می گردد و آنچه از این پدیده یک فاجعه می سازد عدم پیشگیری از تاثیر آن و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است(جهانی،1385).

بنابراین با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاد سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است. این دانش به مجموعه فعالیت هایی اطلاق می شود که قبل، بعد و هنگام وقوع بحران، جهت کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام گیرد. این موضوع ارتباط خاصی با مباحث برنامه ریزی شهری، مدیریت شهری و جغرافیا دارد. کشور ما به دلیل قرار گرفتن روی کمربند زلزله آپ- هیمالیا، یکی از پنج کشور زلزله خیز دنیاست. آمار و احتمالات مهندسی نشان می دهد که به طور متوسط هر چهار سال یک بار در ایاران زلزله شدیدی رخ می دهد که پیامد آن، تخریب 97 درصد واحد های روستایی در منطقه وقوع زلزله است(شفایی و مدنی،1390). شرایط مذکور می تواند کشور ما را در این زمینه از سایر کشور ها متمایز کند و ما را ناخواسته با ناچار به پاسخ گویی به مسائل و الزامات این موقیعت های خاص- از جمله اسکان موقت – سازد. با این همه متاسفانه به نظر می رسد که دانش ما در برخورد با پدیده اسکان موقت پس از زلزله های ویرانگر (سر پل ذهاب، بم، رودبار و...) نازل تر از سطحی است که انتظار می رود و از س*****تگاه های موقت صرفا به عنوان مکانی برای «اقامت» بی خانمان ها یاد می شود تا محلی برای «زندگی» آنان. اسکان برای یک خانواده باید تأمین کننده ایمنی و آسایش خاطر باشد و احساس تعلق را به دنبال آورد، بنابراین هنگام تأمین سر پناه برای آسیب دیدگان باید توجه ویژه ای را مذبول باز گرداندن شأن و منزلت خانوار کرد(بمانیان و بختیاریان،1392). افراد آسیب دیده پس از حوادث طبیعی با از دست دادن عزیزان خویش و پراکندگی اموال و خانه و کاشانه شان با شرایط روحی سختی مواجه می یشوند و نیاز به سر پناهی امن و آرام دارند تا به تدریج به زندگی عادی خود باز گردند(آسفی[1]، 2010). طراحی و برنامه ریزی مسکن موقت مناسب از نیاز های اولیه کسانی است که در معرض این سوانح قرار می گیرند تا بتوانند با ایجاد سر پناه و مکانی مناسب سبب ارتقای کیفیفت زندگی و بهبود وضعیت روحی-روانی و وضعیت معیشتی خود شوند. هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت بحران در رخداد زلزله و ارائه روش های مدیریت اسکان موقت در شهر است.

1-2- بیان مسئله

زلزله پديده اي طبيعي و تنها يك بلا نيست، بلكه وجود آن يكي از اجتناب ناپذيرترين وقايع طبيعي است و باعث مي شود كه نيروهاي محبوس در پوسته ي زمين آزاد شده و پوسته آرامش و ايستايي خود را باز يابد. آن چه زلزله را تبديل به يك فاجعه ي مخرب مي نمايد، تقابل پديده هاي انساني و عوامل انسان ساز با اين پديده ي طبيعي مي باشد. زلزله در سكونتگاه هاي انساني باعث خسارات زيادي از لحاظ جاني و مالي شده و حاصل سرمايه گذاري هاي بلندمدت را از بين برده و همچنين توسعه و پيشرفت كشور را به خطر مي اندازد. شهرها نيز به عنوان يك مكان تجمع براي جمعيت انساني از وقوع اين بلاياي طبيعي مستثني نمي باشند و لازم است چاره انديشي هاي جدي جهت كاهش آسيب پذيري اين سكونتگاه ها در برابر بلاياي طبيعي صورت پذيرد.

اختلاف نظرهای فراوانی درخصوص موضوع اسکان و سرپناه موقت وجود دارد. برخی بر این عقیده اند که اسکان موقت حد واسط بین اسکان اضطراری و بازسازی دائمی است. به اعتقاد آنان اسکان و سرپناه موقت زنجیرة اتصال مراحل ابتدایی مدیریت سانحه و بازسازی دائم است و ماهیتاً آن را مرحله ای جداگانه در نظر نمی گیرند. گروهی دیگر معتقدند که این مرحله مرحله ای جداگانه است. فلسفة وجودی اسکان موقت این است که برنامه ریزان و مدیران بازسازی بتوانند با راحتی و فراغت بیشتر تصمیم گیری و برنامه ریزی کنند و مردم نیز در سرپناه موقت از گزند حوادث در امان باشند. در مادة 25 بیانیة جهانی حقوق بشر آمده است که مسکن مناسب حق هر کسی است. با رخ دادن سوانح طبیعی مخرب و در شرایط بحرانی پس از سانحه، زمانی که کارکردها و نهادهای اجتماعی جامعه در دورة زمانی مشخص به هم می ریزد، حق داشتن مسکن مناسب از آسیب دیدگان سلب میشود (امیدوار و دیگران، 1389). با توجه به طولانی شدن زمان ساخت مسکن آسیب دیدگان، این حق باید در مسکن موقت برای آسیب دیدگان فراهم شود.

در مطالعات انجام شده درخصوص بلایا، تأمین سرپناه و مسکن مناسب برای حادثه دیدگان جریان پیوسته ای از سرپناه اضطراری تا احداث مسکن دائمی را دربرمی گیرد که معمولاً با سه گروه اسکان اضطراری، اسکان موقت و اسکان دائم سروکار دارد. اسکان اضطراری شامل شرایطی است که بازماندگان سانحه به دنبال محلی خارج از خانة دائمی خود هستند تا برای مدتی کوتاه در آن اقامت کنند. سرپناه موقت به شرایطی برمی گردد که فراتر از تأمین یک سرپناه صرفاً در شرایط اضطرار است. مسکن موقت شامل شرایطی است که در آن خانواده های بازمانده، مسئولیت ها و فعالیت های روزمره شان را در محل اقامت جدید ادامه می دهند و از اینکه شرایط زندگی آنها از حالت اضطراری و موقتی خارج شده است آگاه اند. این اسکان می تواند به صورت واحدهای متحرک، مسکن اجاره ای، چادر یا حالت های دیگر باشد. در مسکن دائم، بازماندگان به خانه های دائمی شان برمی گردند(Quarantelli ، 1995).

 شکل 1-1-فرایند تامین سرپناه دائم پس از سانحه.

غالباً سه مفهوم زیر در مطالعات مربوط به بلایا به کار گرفته شده اند:

الف) اقامتگاه انتقالی [2]: دربرگیرندة فرآیند س*****ت از هنگام اضطرار تا دوران تثبیت است و عامل زمان را به عنوان شاخص اصلی در اولویت قرار می دهد.

ب) س*****تگاه واسطه ای [3]: این واژه کم و بیش هم معنای واژة بند (الف) است و می توان نتیجه «شکل کالبدی» و «فرایند زمان» گرفت که س*****تگاه موقت را تواماً دربرمی گیرد.

ج) جان پناه موقت [4]: در مقام مقایسه با دو واژة دیگر، بیشتر ساختاری و کالبدی است و طیف وسیعی از اشکال سازهای و فرم های استقرار موقت، از چادر اضطراری تا خانة پیش ساخته را دربرمی گیرد.

مفهوم واژة اسکان موقت ترکیبی از سه مورد بالاست که جنبه های کالبدی و غیرکالبدی سرپناه و س*****تگاه پس از سانحه را دربرمی گیرد. س*****تگاه موقت را می توان مجموعه ای از کلیة فعالیت ها، اعم از جمع آوری و شناسایی افراد مصیبت زده و بی خانمان، نقل وانتقال افراد به سرپناه، و ایجاد شرایط زندگی امن و بهداشتی تا زمان بازگشت آنان به موطن اصلی یا زیستگاه اولیه شان دانست. زمان اسکان موقت برحسب شرایط، نوع بحران و امکانات از 6 ماه تا 2 سال تخمین زده می شود و برخی پژوهشگران و مؤسسات امدادی آن را هستة اولیة اسکان دائم نیز قلمداد می کنند (فلاحی، 1386). فلاحی در مورد شاخص آسایش و راحتی، بر آن است که معنای عمومی سرپناه و س*****تگاه موقت فراتر از محل زندگی است و مفاهیمی از قبیل داشتن آرامش خاطر، راحتی و روانی و جزاینها را نیز دربرمی گیرد. باید دانست که مردم پس از سانحه «بی خانمان» می شوند نه فقط «بی ساختمان». بنابراین سرپناه به عنوان فضایی فقط برای ایجاد آرامش، امنیت، اطمینان خاطر و بازتوانی روانی و روحی فرد آسیب دیده باید مورد توجه جدی قرار گیرد (فلاحی به نقل از ساعدی خامنه و حسینی، 1389).

1-3- ضرورت اهمیت تحقیق

شهر ورامین، به سبب قرار گيري در يك پهنه لرزه خيز از سوي ديگر، ضرورت و اهميت مطالعه و برنامه ريزي دقيقي براي كاهش آسيب ها ي انساني و اجتماعي ناشي از زلزله را طلب مي كند. يكي از مسائلي كه همواره مورد توجه سازمان هاي مسئول در مديريت بحران قرار دارد، انتخاب مكاني جهت استقرار اضطراري يا موقت جمعيت هاي آسيب ديده از سوانح است. در ايران معمولا مكان گزيني براي اسكان موقت شهروندان به صورت تجربي پس از بروز سانحه بدون در نظر گرفتن استانداردهاي لازم توسط سازمان هاي امداد رساني انجام مي گيرد.

کوشش های بشر برای مقابله با زلزله، به تحقیقات «مدیریت بحران ناشی از زلزله» که خود شامل مراحل متعددی می شود، منجر گردیده است و در حقیقت، پس از وقوع زلزله برای محدود ساختن دامنه بحران ناشی از آن از یک طرف و عادی سازی اوضاع از طرف دیگر، نیاز به رفتاری سازمان یافته است که فقط در صورت آمادگی قبلی، کارایی و اثر بخشی لازم را خواهد داشت. از مراحل مدیریت بحران «اسکان موقت» است. تجربه حاکی از آن است که اگر ضوابط از قبل معین نشوند، در زمان آغاز برنامه ایجاد س*****ت گاه موقت، عوامل غیر قابل پیش بینی در برنامه دخالت کرده و به انواعمختلف بر کیفیت آن اثر می گذارد. مهم ترین عامل برای آمادگی قبلی، شناخت میزان آسیب پذیری در بحران، اولویت بندی و مشخص کردن راه حل هایی برای پیش گیری و مهار خطر هایی که امکان بروز آن می رود، است(اهری، 1369).

[1]. Asefi

[2]. Transitional Accommodation

[3]. Interme Settement

[4].Temporary Shelter

برای ارسال نظر باید عضو سایت باشید