جستار پیش رو تلاش دارد تا حقیقت روح از منظر قرآن ونهج البلاغه را مورد بررسی قرار دهد، به طور مشخص روح از موضوعات مشترک بین ادیان مختلف به حساب می آید قرآن و نهج البلاغه نیز از اصلی ترین کتب اسلام می باشند که به این مسئله مهم، برای شناخت مفهوم و حقیقت روح می پردازد. در مفاهیم قرانی چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم به حقیقت روح پرداخته شده است. مفاهیمی چون تایید حضرت عیسی(ع) بوسیله روح القدس، نفخ روح، تنزیل روح القدس، ارسال روحنا بر حضرت مریم(س)، همراهی ملائک و روح در تنزیل و نزول قرآن و قیام و عروج در روز قیامت، امین بودن روح، از عالم امر بودن روح، تایید حزب الله بوسیله روح، روح بدون حضور حضرت عیسی(ع)، وحی و القای روح می توان اشاره نمود، ولی در نهج البلاغه باید از لابلای مفاهیم گوناگونی چون معاد و مرگ به حقیقت روح دست یافت. نتایج نشان می دهد هر دو کتاب حقیقت روح را پذیرفته اند و بر آن تاکید دارند.در پژوهش مورد مطالعه با چهار فصل رو به رو هستیم. نگارنده در فصل اول به بیان کلیات تحقیق پرداخته است. در فصل دوم ابتدا توصیف کلی روح در قرآن بیان می شود و سپس موضوعاتی هم چون حقیقت روح، موقعیت واژه روح در قرآن، هم چنین چیستی روح و اقسام روح و... طرح شده است. در فصل سوم روح در نهج البلاغه مطرح می شود که این مبحث شامل، معنای لغوی روح در نهج البلاغه، تجرد روح، اثبات روح، روح القدس در نهج البلاغه و دیگر موضوعات بیان می شود. در فصل چهارم شباهت ها و تفاوت های روح در قرآن و نهج البلاغه بیان شده است و در آخر نیز نیجه گیری مطرح گردیده است.

از زمانی که خاوند متعال با وحی بر پیامبرانش از دمیدن «روح» خود در پیکر انسان پرده برداشت، واژه روح به عنوان یکی از واژه های پر رمز و راز در حوزه انشان شناسی مطرح شد. پس از آن فیلسوفان، متکلمان، عارفان و روان شناسان در بیان حقیقت آن نظراتی ابراز داشتند. به رغم پاره ای اشتراکات در کاربرد این واژه در ادیان و علوم، تفاسیر متفاوتی از روح ارایه شده است.[1]

مفهوم روح مفهومی مشترك در بین ادیان مختلف و داراي گستردگی و عمق در معناي خود می باشد. ادیانی که منشاء آسمانی دارند خصوصا سًه دین بزرگ یهودیت، مسیحیت و اسلام که پیروان فراوانی هم دارند، کتاب هاي مقدس آنان، مسأله روح را به عنوان یکی از مهمترین مسائل بشر از زوایاي گوناگون مطرح نموده و درباره آن به اعلام نظر پرداخته اند. باید اذعان نمود گستردگی و عمق معنا و مفهوم روح در آیات قرآن آن چنان فراگیر است که گرچه از آن بسیار گفته اند و نوشته اند، باز هم درباره آن بحث ها صورت خواهد گرفت و نوشتارها به رشته تحریر در خواهد آمد. البته در کتاب نهج البلاغه کمتر به مسائله روح پرداخته و به طور غیر مستقیم به این موضوع اشاره دارد و بیشتر از دو عنصر معاد و مرگ صحبت کرده است که با تدبر در خطبه ها و حدیث های موجود در نهج البلاغه که در مورد معاد و مرگ صحبت کرده است می توان به مفهوم روح برسیم. فی المثل فقط در دین اسلام مکاتب و مذاهب مختلف بحث روح را در حوزه هاي قرآن، حدیث، کلام، عرفان و فلسفه مورد بررسی قرار داده اند و نظریات متفاوت درباره آن ابراز داشته اند. فرا روي پیروان «کتاب مقدس» در کتب مقدس یهودیان و مسیحیان که مجموعا دًر کتابی واحد به نام آنان و دیگر مردمان قرار دارد، با شمارشی که نگارنده انجام داده است، کلمه روح پانصد و هشتاد و یک بار به کار رفته است، که همین تعداد کاربرد، اعلام نظر و پژوهش و نتیجه گیري را در این باره سخت و دشوار می نماید. خصوصاً که پژوهش در کتاب مقدس دشواری هایی خاصدارد که برخی از آنها در هنگام تحقیق بر پژوهشگر رخ می نماید[2].

در قرآن روح بیست و یک مورد و در بیست آیه به کار رفته است که از نظر تعداد در مقایسه با کاربردهاي کتاب مقدس قابل قیاس نیست، اما به لحاظ عمق و گستردگی معنا و شناور بودن مفاهیم قرآنی اظهار نظر درباره روح بر اساس قرآن، شاید حتی سنگین تر و سخت تر از بحث روح در نهج البلاغه باشد. آن چنان که پژوهشگر در طول این تحقیق نظرات برخی از مشهورترین مفسران مسلمان از شیعه و سنی و مکاتب مختلف اعتقادي در باب آیات قرآن و هم چنین خطبه ها و حدیث های موجود در نهج البلاغه در مورد روح ذکر شده، را بیان می کند[3].

گفتار دوم: بیان مسئله

یکی از مباحث اساسی پیرامون مساله انسان شناسی، حقیقت روح است. مساله ای بسیار مهم که ارتباط این بحث با معاد به همراه حس پرسش گری وجستجوگری انسان، به اهمیت این بحث می افزاید. فلذا این عوامل باعث شد تا علم مستقلی تحت عنوان علم الروح پیرامون ابعاد این مساله تاسیس شود. آنچه انسان را پیرامون این بحث جستجوگرانه به دنبال می کشد این است که طبق مفاهیم قرآنی برای روح قبل از قیامت بقاء قائل شده اند وبه عبارتی انسان ها در فاصله بین مرگ وقیامت برایشان حیاتی از جنس دیگر تعریف شده است حیاتی برای ارواح آنها نه پیکرهای مادی ایشان. ما در این پژوهش صرف نظر از دلایل کلامی فلسفی برای اثبات روح به بررسی دیدگاه های قرآن پیرامون حقیقت روح می پردازیم ومراتب روح را از نگاه قرآن بررسی می نماییم. همچنین در این پژوهش به بررسی دیدگاه های امام علی (ع) در نهج البلاغه درخظبه های: غراء 109، 112وغیره پیرامون حقیقت و مراتب روح می پردازیم.[4]

آرای متفاوتی در ارتباط با حقیقت و معنای روح و مفاهیم مرتبط با آن مطرح شده است، اما در این نوشتار تکیه بر نظر سید محمد حسین طباطبایی در المیزان است که «روح در قرآن، عنا و حقیقی واحد دارد. معنای آن را می توان چیزی دانست که(مایه حیات) است و حقیقت واحد آن عبارت از یک موجود مستقل دارای حیات و علم و قدرت است که غیر از ملائکه است و آن را می توان روح مطلق نامید».[5]

[1]. حسن مصطفوی، 1416 ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، موسسه چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 14.

[2]. شاکر، محمد کاظم، 1378، تفسیری از روح، رشته فلسفه و کلام، ص 8.

[3]. عرب نژاد، اعظم، 1392، نقشدیندرآرامشروحوروانازدیدگاهنهجالبلاغه، پایان نامهه کارشناسی ارشد، گروه علوم و قرآن حدیث، ص 26.

[4]. محمدحسین طباطبایی، 1372ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 217.

[5]. همان: 218.

برای ارسال نظر باید عضو سایت باشید