چکیده

افشای اسرار حرفه ای یکی از جرایم علیه شخصیت معنوی اشخاص است که بر روح و روان، عرض و آبروی اشخاص تأثیر می گذارد. گسترش روابط اجتماعی افراد، و همچنین وجود جامعه ای سالم و برخوردار از امنیت و آرامش برای عموم شهروندان، مستلزم روابط افراد اجتماع با صاحبان حرف و مشاغلی است که اقتضای کار آنها با خبر شدن از اسرار دیگران است. اگر صاحبان این حرف و مشاغل - در مراجعه مردم به آنها حافظ اسرار عموم مردم نباشند، ابتدائا زیان این امر گریبانگیر خود جامعه می شود، زیرا مردم در مراجعات خود به این طبقه از اشخاص دچار بی اعتمادی و بد بینی می شوند و تا جای ممکن از مراجعه مجدد به آنان خودداری می کنند و در نتیجه عدم مراجعه ولو تعداد معدودی از افراد به پزشک، وکیل و سایر صاحبان حرف و مشاغل، سلامتی و امنیت جامعه به خطر می افتد و به لحاظ افشای اسرار دیگران نظم اجتماعی مختل می شود. نظر به اهمیت این موضوع، قانونگذار ما از دیرباز تاکنون به جرم انگاری این پدیده پرداخته است و در قوانین موضوعه کنونی ماده 64۸ قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین خاص به این موضوع اختصاص یافته است.

از دیرباز تا کنون گسترش روابط اجتماعی و همچنین داشتن جامعه ای سالم و برخوردار از امنیت و آرامش، نیازمند روابط افراد آن اجتماع با صاحبان حرف و مشاغلی است که اقتضای کارشان با که خبر شدن از اسرار دیگران است، بنابراین اگر این طبقه از افراد به وظیفه انسانی و اخلاقی خود در حفظ اسرار دیگران همت نگمارند، باعث عدم اعتماد عموم مردم به آنها شده و از رهگذر همین بی اعتمادی، که منجر به عدم مراجعه اشخاص به آنها شده، زیانهای بزرگی بر پیکره جامعه وارد می گردد.

افشای اسرار حرفه ای به عنوان یکی از جرایم علیه شخصیت معنوی افراد که بر روح و روان و عرض و آبروی اشخاص تأثیر می گذارد، در قوانین ایران و بسیاری دیگر از کشورها جرم انگاری شده است. این جرم نخستین بار در ماده ۲۲۰ قانون مجازات عمومی ۱۳۰۶ ایران پیش بینی شد که با اندکی تغيير از ماده ۳۷۸ قانون مجازات عمومی فرانسه اقتباس شده و به این قانون راه یافت. قانونگذار در سال ۱۳۷۵ حکم ماده قانونی پیشین را در ماده ۹۶۸ از قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات پذیرفته است. همچنین در قوانین خاص دیگر نیز شاهد جرم انگاری این پدیده هستیم. ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: "اطباء و جراحان و ماماها و دارو فروشان و كلية کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار مردم می شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشاء کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود. پرسش ها و ابهاماتی در مورد ماده یاد شده مطرح است، از جمله اینکه ضابطه تشخیص سری بودن چیست و تشخیص آن با کیست؟ آیا اگر افراد مذکور در ماده از گزارش دادن امتناع ورزند می توان به جرم ترک فعل آنان را تحت تعقیب قرار داد؟ و نکته مهمتر اینکه می خواهیم به این موضوع بپردازیم که آیا افرادی که دارای موقعیت اجتماعی و مورد اعتماد مردم هستند مانند روحانیون امامان جماعت، مراجع تقلید)، مشمول عموم ماده قرار می گیرند یا نه؟ در پرتو این چند پرسش، پرسشهای دیگری نیز مطرح است که نوشتار پیش رو در پی پاسخگویی به آنهاست. گاهی اسرار افشاء شده مربوط به اشخاص خصوصی است و گاهی هم جنبه عمومی و دولتی دارد، همانند افشای اسرار نظامی و سیاسی، منشأ افشای سر درباره اشخاص خصوصی نیز گاه حرفه و شغل است و گاه، روابط معمولی میان انسانها است. آنچه مد نظر این رساله است، افشای سری است که منشأ آن حرفه و شغل است که اصطلاحا به آن professional secret یا اسرار حرفه ای گریند.

همچنین افشای اسناد طبقه بندی شده، سری و به کلی محرمانه دولتی و افشای کلید رمز یا طرح های عملیاتی و سایر اسرار نظامی از شمول ماده 64۸ ق.م.) خارج بوده و بر حسب مورد مشمول فصل اول کتاب پنجم ق.م ا و برخی مواد قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح خواهد بود. ماده 669 ق.م. و تبصره ۲ ماده ۱۸۸ ق. د. ک ۸۷ موضوع با این ماده مرتبط است. ملاک قابل مجازات بودن افشای سر، قوت جنبه عمومی این عمل است و نفس عمل افشای اسرار حرفه ای به عنوان جرم علیه شخصیت معنوی افراد مستلزم تعقیب کیفری است. به همین جهت این قبیل اشخاص که از آنها به عنوان "رازداران قهری" نام برده اند، چون به اعتبار شغل و وضع اجتماعی خاص خود محرم اسرار مردم می گردند، مکلف به حفظ اسرار مردم اند، به طوری که هرگاه در غیر از مواردی که بر حسب قانون ملزم به حفظ افشاي اسرار هستند، اقدام به افشای اسراری که باید نزد آنها محفوظ بماند، بنمایند مستحق تعقيب و مجازات خواهند بود. همچنین روشن است که حکم ماده 64۸ ق.م.)، معطوف به افرادی است که نوع شغل یا حرفه آنان موجب دسترسی آنها به اسرار مردم، که نوع داعی بر پنهان کردن آنها دارند، می شود. بنابراین از ماده یاد شده این استنباط را می توان کرد که افراد مندرج در این ماده چنانچه به طریقی غیر از شغل یا حرفه خود از اسرار مردم مطلع شوند و آنها را افشا نمایند مشمول این ماده نخواهند بود. در مورد مبنای لزوم حفظ اسرار توسط کسانی که به مناسبت شغل خود نسبت به آنها اطلاع پیدا می کنند، دو مکتب وجود دارد؛ یک مکتب آن است که مبنای این لزوم، قراردادی است که میان صاحب راز و صاحب شغل منعقد می شود یعنی طرفین با یکدیگر قراردادی تنظیم می کنند که صاحب شغل، اسرار طرف مقابل را افشا نکند. این نظریه آثار مختلفی دارد از جمله اینکه جرم افشای راز یک جرم خصوصی و قابل گذشت خواهد بود، موضوع جرم فقط رازهایی است که در محدوده قرارداد در اختیار صاحب شغل قرار گرفته است .

مکتب دیگری می گوید که مبنای این لزوم، ضرورتهای اجتماعی است که قانونگذار را موظف کرده است برای حفظ اسرار مردم حمایت کیفری برقرار کند. بنابراین جرم افشای اسرار یک جرم غیر قابل گذشت است و رضایت صاحب راز تأثیری در آن ندارد و صاحب شغل به هر نحوی آگاهی از راز پیدا کرد موظف است آن را حفظ نماید. قانونگذار ایران به صورت مطلق هیچ یک از این دو مکتب را نپذیرفته است اما گرایش وی به سوی مکتب نخست بیشتر است. به نظر می رسد مستند نویسنده فوق در باب اینکه نظر نخست را پذیرفته است ماده ۷۲۷ ق.م.) می باشد که جرم افشای اسرار حرفه ای را قابل گذشت قلمداد نموده است.

برای ارسال نظر باید عضو سایت باشید