مباشرت و تسبیب در مسئولیت کیفری در فقه و حقوق
ارسال کننده : جناب آقای رضا رحیمی
سطح فعالیت : مدیر کل
ایمیل : reza.rahimi663[@]gmail.com
تاریخ ارسال : ۱۰ فروردین ۱۳۹۵
دفعات بازدید : 1085
زبان نوشتاری : فارسی
تعداد صفحه : 127
فرمت فایل : word
حجم فایل : 242kb
قیمت فایل : 100,000 تومان
خرید فایل
امتیاز مثبت : 1
امتیاز منفی : 0


يكي ازمهمترين مسائل درحوزه مسؤوليت مدني، مسأله اجتماع اسباب در وقوع خسارت است زيرابسياري ازحواد ث زيانباري كه اتفاق مي افتد معلول چند عامل يا سبب است وتعيين سبب مسؤول ازميان اين اسباب كار دشواري است و همواره اين سؤال در بين فقها مطرح بوده است ك ه درصورت اجتماع اسبا ب در ورود زيان كدام سبب ضامن است ومبناي تعيين مسؤ ول ازبين اسباب چيست؟ با بررسي هاي به عمل آمده مشخص مي گردد كه در اين زمينه نظرات متفاوتي از جمله نظريه سبب مقدم در تأثير، نظريه سبب مؤخر در حدوث، نظريه مقدم در ايجاد، نظريه سبب اقوي در تأثير و نظريه برابري اسباب وجود دارد . همچنين روشن مي شود كه هيچكدام از نظريات مطرح شده نمي تواند به تنهايي توجيه كننده ضمان در تمامي مصاديق اجتماع اسباب باشد بلكه با توجه به اينكه مبناي مس ؤوليت در اتلاف و تسبيب، استناد عرفي تلف به فعل شخص است در مورد اجتماع اسباب نيز مبناي مسؤوليت استناد عرفي تلف است و درصورتي كه عرفاً تلف به هر دو استناد داشته باشد هر دو ضامن هستند و در موردي كه تلف به يكي از آن دو استناد داشته باشد فقط همان سبب مسؤول خواهد بود كه اين نظريه تحت عنوان« نظريه استناد عرفي تلف »معرفي مي گردد.
قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ با تجدیدنظر در ضوابط تشخیص عامل ضامن در اجتماع طولی اسباب به مبانی متغایری تمسک جسته است که ضمن مخالفت مواردی از آن با موازین شرعی و عقلی، با برخی مواد همین قانون نیز معارض است.تأکید بر توجه به شاخص های متنوع برای احراز رابطۀ استناد مانند عمد و قصد اسباب، زمان تأثیر و نیز زمان حدوث آن ها، به اتخاذ ضوابطی منجر شده است که به موجب آن، گاه سبب مقدم در تأثیر و گاه سبب مؤخر در حدوث و در مواردی همۀ اسباب ضامن شناخته می شوند. این رویکرد که با فقدان درکی درست از طبیعت رابطۀ استناد همراه است، بسیاری از مفاهیم حقوق جزا، مانند شرکت، معاونت و نیز مفهوم عدوان را پریشان ساخته است.
فصل اول)کلیات)..................................................................................................................... 1
بیان مسئله................................................................................................................................ 2
ضرورت، اهداف و اهمیت موضوع............................................................................................. 6
سوالات و فرضیه های تحقیق..................................................................................................... 6
فرضيههاي تحقیق..................................................................................................................... 7
سوابق تحقیق........................................................................................................................... 8
روش تحقیق............................................................................................................................ 10
فصل دوم( مفاهیم).................................................................................................................... 12
مبحث اول: مفهوم مسئولیت ، جنایات و انواع آنها......................................................................... 13
گفتار اول: مفهوم مسئولیت و انواع آن.......................................................................................... 13
بنداول : مفهوم مسئولیت............................................................................................................. 13
بند دوم: انواع مسئولیت.............................................................................................................. 14
الف) مسئولیت کیفری............................................................................................................... 14
جزء اول: مسئولیت کیفری و اصول آن........................................................................................ 14
الف) اصول حاکم بر مسئولیت کیفری در اسلام............................................................................ 18
1- شخصی بودن مسئولیت کیفری.............................................................................................. 18
2- برقراری شرایط عمومی مسئولیت........................................................................................... 20
3- اصل تساوی در مجازات ها................................................................................................... 22
4- اصل قانونی بودن مجازات ها................................................................................................ 24
جزء دوم: مسئولیت مدنی و مبانی آن........................................................................................... 24
الف) مسئولیت مدنی.................................................................................................................. 24
ب) مبانی مسئولیت مدنی........................................................................................................... 25
گفتار دوم: مفهوم جنایت و انواع آن............................................................................................ 28
بند اول: مفهوم جنایت .............................................................................................................. 28
بند دوم: انواع جنایت ................................................................................................................ 29
جزء اول: جنایت عمدی............................................................................................................ 29
جزء دوم: جنایت شبه عمدی...................................................................................................... 30
الف) جنایت شبه عمد............................................................................................................... 30
جزء سوم: جنایت خطایی محض................................................................................................ 31
مبحث دوم: مباشرت ................................................................................................................ 36
گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی مباشرت............................................................................... 36
گفتار دوم: مفهوم فقهی و حقوقی مباشرت .................................................................................. 37
مبحث سوم: تسبیب .................................................................................................................. 37
گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی تسبیب.................................................................................. 37
گفتار دوم: مفهوم فقهی و حقوقی تسبیب...................................................................................... 38
گفتار سوم: انواع سبب .............................................................................................................. 44
بند اول: سبب حسی.................................................................................................................. 44
بند دوم: سبب شرعی(قانونی) .................................................................................................... 44
بند سوم: سبب عرفی................................................................................................................. 45
مبحث چهارم: شرط ................................................................................................................. 45
گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی شرط .................................................................................. 45
گفتار دوم: مفهوم فقهی و حقوقی شرط ...................................................................................... 49
فصل سوم(مبانی و مستندات احکام مباشرت و تسبیب)................................................................... 52
مبحث اول: نظریات فقها در مورد اجتماع اسباب عدوانی ............................................................... 53
گفتار اول: نظریه تساوی اسباب.................................................................................................. 53
گفتار دوم: نظریه ضمان سبب اقوی............................................................................................. 61
گفتار سوم: نظریه ضمان سبب متأخر در وجود............................................................................. 62
گفتار چهارم: نظریه ضمان سبب مقدم در تأثیر............................................................................. 63
مبحث دوم: تعدد عوامل موثر در وقوع جنایات ............................................................................ 66
گفتار اول: عوامل متعدد در عرض همدیگر................................................................................... 66
بند اول: اجتماع مباشرین متعدد در عرض هم............................................................................... 66
بند دوم: اجتماع اسباب متعدد در عرض هم.................................................................................. 67
بند سوم: اجتماع سبب و مباشر در عرض هم................................................................................ 67
گفتار دوم:اجتماع عوامل متعدد در طول هم.................................................................................. 68
بند اول: اجتماع سبب و مباشر در طول هم ................................................................................... 69
بند دوم: اجتماع اسباب متعدد در طول هم................................................................................... 69
مبحث سوم: روش های برخورد با مشکل علیت در فرض مقرر اسباب ............................................. 70
گفتار اول: نظریه علت اولیه ....................................................................................................... 70
گفتار دوم: نظریه برابری شرایط و اسباب .................................................................................... 71
گفتار سوم: نظریه شرط پویای نتیجه ........................................................................................... 73
گفتار چهارم: نظریه سبب نزدیک .............................................................................................. 74
گفتار پنجم:نظریه سبب متعارف واصلی....................................................................................... 75
فصل چهارم(اجتماع سبب و مباشر در احکام کیفری (قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)............... 78
احراز رابطۀ.............................................................................................................................. 79
مبحث اول: تزاحم موازین......................................................................................................... 83
مبحث دوم:تساوی اسباب ضمان................................................................................................ 85
مبحث سوم: ضمان سبب مقدم در تاثیر........................................................................................ 90
مبحث چهارم: ضمان سبب موخر در حدوث................................................................................ 92
مبحث پنجم: ابهام در طبیعت رابطه استناد..................................................................................... 93
مبحث ششم: اظطراب در مفهوم عدوان........................................................................................ 96
مبحث هفتم- اضطراب در مفهوم عدوان...................................................................................... 99
فصل پنجم (نتیجه گیری و جمع بندی)........................................................................................ 102
نتیجه گیری............................................................................................................................. 103
منابع فارسی............................................................................................................................. 109
منابع عربی............................................................................................................................... 111
منابع لاتین............................................................................................................................... 117
Abstract 118
جنایات یا صدمات جسمانی که موجب سلب حیات و یا عوارض دیگری غیر از سلب حیات میشوند مانند قتل، یا ضرب و جرح یا نقص عضو اعم از عمدی یا غیرعمدی میباشند که بنابر دلالت آیات قرآن و روایات و احادیث رسیده از معصومین و همچنین در کلیه نظامهای حقوقی دنیا، مهم تلقی و موجب اخلال در نظم عمومی و جریحهدار شدن احساسات جامعهی انسانی میگردد و در همهی دنیا جرم محسوب شده و برای مرتکبین آنها مجازاتهای شدیدی در نظر گرفته شده است.
از جمله موضوعاتی که در مورد جنایات وارده بر انسان مطرح میشود، مسألهی وقوع جنایت با مداخلهی مستقیم (مباشر) و نیز حدوث جنایت با مداخلهی غیرمستقیم و با واسطه یعنی تسبیب میباشد، و از آنجا که مقررات جزائی اسلام و قوانین عرفی موجبات ضمان و مسئولیت کیفری به صورت ضمان و مسئولیت کیفری به صورت ضمان بالمباشره و ضمان بالتسبیب تشریع شده است، لذا در جایی که مباشرت و یا تسبیب در جنایت موجود نباشد کسی در قبال جنایت حاصله مسئولیتی نخواهد داشت، البته در حقوق جزای اسلامی عنوان دیگری نیز به نام شرط وجود دارد که موجب مسئولیت عامل آن میشود.
در نتیجه این تحقیق به خصوص به جهت کاربرد و نقش اجرایی که در مراجع قضایی و کیفری نسبت به شناسایی دقیق عوامل ایجاد جرم و روشن شدن نقش واقعی و میزان تأثیر و دخالت آنها در ایجاد جرم و تعیین میزان و حدود مسئولیت آنان در جرم حاصله باید داشته باشند اهمیت زیادی دارد تا بدین وسیله از گریز مجرمین از دست عدالت و همچنین از مجازات ناحق اشخاص جلوگیری کرده و بتوان هرچه بهتر و بیشتر حق مظلومان را از ظالمان گرفته و بدین وسیله عدالت کیفری اجرا شود.
هرگاه دو یا چند نفر موجب ورود خسارتی به دیگری شوند آنکه بین عمل او و خسارت حاصله واسطهای نیست او را مباشر گویند و دیگری که بین او و خسارت حاصله، عمل مباشر واسطه شده است سبب نامیده میشود.
هنگامی است که بتوان تلف نفس را ولو از طریق فراهم کردن علل، مستقیما به شخص نسبت داد. قانونگذار در مقام تعریف مباشرت آورده است: «مباشرت آن است که جنایت مستقیماً توسط خود مرتکب واقع شود.» در تحریرالوسیله نیز آمده است که: مقصود از مباشرت آن است که فعل از کسی صادر شود، خواه بدون آلت و وسیله خارجی مانند خفه کردن کسی با دست یا زدن با دست وخواه با آلت و وسیله چون انداختن تیر و زدن با چاقو و افکند در آتش و یا غرق کردن در دریا و نظایر آن از اعمالی که موجب میشود عرفاً تلف را به مرتکب نسبت دهند.
اما سبب در مفهوم حقوقی عبارت از عاملی است که حصول نتیجه منتسب به اثر فعل او باشد. به عبارت دیگر سبب در جرم عاملی است که بین مرتکب جرم با حصول نتیجه ارتباط و پیوستگی برقرار سازد بدون این که مستقیماً مرتکب جرم شود و در واقع تسبیب آن است که فرد به طور غیر مستقیم در وقوع جنایت نقش داشته باشد.
مقنن تسبیب را چنین تعریف کرده است: تسبیب در جنایت آن است که کسی سبب تلف شدن یا مصدومیت دیگری را فراهم کند و خود مستقیماً مرتکب جنایت نشود به طوری که در صورت فقدان رفتار او جنایت حاصل نمیشد مانند آنکه چاهی بکند و کسی در آن بیفتد و آسیب ببیند.
سبب وقوع جرم عبارت است از فراهم كردن وقوع هر نوع ايراد صدمه كه در صورت عدم وجود مانع ، موجب تحقق نتيجهْ مجرمانه نسبت به جسم و جان مجني عليه شود . از طرف ديگر سبب هنگامي در تاثير عوامل جرم مدخليت دارد كه با عامل ديگري بنام (( شرط )) همراه گردد و اين دو با هم زمينهْ مناسب و مقتضي را براي تحقق (( علت تامهْ )) پديده جزايي فراهم نمايند .